ศาสตร์แห่งครูหมอโนราหนังตะลุง: พิธีกรรมรักษาโรคด้วยฤทธิ์ครูหมอโนรา

พิธีกรรมรักษาโรคด้วยฤทธิ์ครูหมอโนรา

๑. พิธีกรรมหาสาเหตุการเจ็บป่วย

หลังจากที่ผู้ป่วยแสดงอาการเจ็บป่วยที่สามารถให้ความหมายเฉพาะว่าน่าจะมีสาเหตุมาจากการกระทำของครูหมอโนราแล้ว ญาติผู้ป่วยหรือผู้ใกล้ชิดก็จะดำเนินการจัดหาคนกลางมาติดต่อกับครูหมอเพื่อทราบสาเหตุของการเจ็บป่วยและต่อรองเพื่อหาวิธีการแก้ไขต่อไป ซึ่งขั้นตอนสำคัญๆ สำหรับพิธีกรรมนี้ มีดังนี้

๑.๑ ตั้งสำรับเพื่อการสักการะครูหมอโนราที่ผู้ป่วยหรือญาติให้ความเคารพนับถือ เรียกการตั้งสำรับนี้ว่า “ที่สิบสอง” หรือ “ข้าวสิบสอง” คือสำรับที่ประกอบด้วยถ้วยตะไล ๑๒ ใบ ใส่อาหารคาวหวาน ๑๒ ชนิด ใส่เงิน ๑๒ บาท พร้อมทั้งหมากพลู เทียน ข้าวตอกดอกไม้

๑.๒ เมื่อตั้งสำรับเรียบร้อยแล้ว คนกลางจะทำพิธีเชื้อคือ การกล่าวเชิญให้ครูหมอมาบอกสาเหตุของการเจ็บป่วย ขั้นตอนนี้จะมีทั้งคนกลางที่ติดต่อกับครูหมอโนราแล้วนำมาบอกกับผู้ป่วยหรือญาติพี่น้องหรือผู้ใกล้ชิดหรือจะเป็นการเข้าทรงคนกลางเองแล้วให้ผู้ป่วยญาติพี่น้องหรือผู้ใกล้ชิดสอบถามสาเหตุการเจ็บป่วยก็ได้เช่นกัน

๑.๓ เมื่อได้คำตอบแล้วว่าสาเหตุที่ถูกกระทำเกิดจากอะไร ก็จะมีการหาวิธีการแก้ไข โดยมีข้อกำหนดของพันธะสัญญาว่าต้องหายจากการเจ็บป่วยภายในเวลากี่วัน หลังจากนั้นจะให้ทำอะไรบ้าง ซึ่งส่วนใหญ่แล้วจะเป็นการรำมโนราแก้บนในพิธีมโนราลงครู (หากไม่หายจากการเจ็บป่วยตามที่มีพันธะสัญญากันไว้ ก็จะไม่มีการดำเนินการตามขั้นตอนใดๆ อีก แต่หากหายตามพันธะสัญญาก็จะมีการดำเนินการตามขั้นตอนของพิธีกรรมอื่นๆ ต่อไป พร้อมทั้งกำหนดว่าจะดำเนินการแก้บนได้ในช่วงใด)

๒. พิธีกรรมการรำมโนราแก้บน

หลังจากที่มีการตกลงร่วมกันระหว่างคนกลางกับครูหมอโนราแล้ว ขั้นตอนต่อไปก็คือการ “รำโนราแก้บน” โดยจะจัดในพิธีของโนราลงครูซึ่งเป็นการจัดแสดงเพื่อเชิญวิญญาณบรรพบุรุษที่เป็นครูหมอโนรามาเข้าทรงลูกหลานที่รับอาสาเป็นคนทรงเพื่อแสดงให้เห็นถึงความกตัญญูกตเวทีต่อบรรพบุรษและเพื่อความมีสวัสดิมงคลแก่ชีวิตครอบครัวในระหว่างนี้ก็จะมีการรำโนราถวายเพื่อแก้บนตามที่ได้สัญญากันไว้ หากไม่กระทำตามสัญญาก็อาจจะถูกลงโทษซ้ำอีก โดยอาการเจ็บป่วยอาจจะเหมือนเดิมหรืออาจจะรุนแรงกว่าเดิมก็ได้ ซึ่งขั้นตอนต่างๆ ในพิธีกรรมนี้ มีดังนี้

๒.๑ เมื่อถึงกำหนดวันที่จะดำเนินการรำโนราลงครูเพื่อแก้บนแล้ว ก็จะมีการสร้างโรงโนรา ตั้งเครื่องบวงสรวงและเครื่องเซ่นไหว้บูชา โดยเครื่องบวงสรวง ประกอบด้วย หัวหมู ไก่ เหล้า หมาก พลู บุหรี่ ธูป เทียน ข้าวตอก ดอกไม้ ของคาว ของหวานและมะพร้าวอ่อน รวมแล้วครบจำนวน ๑๒ อย่าง ส่วนเครื่องเซ่นไหว้บูชาประกอบด้วย บายศรีและดอกไม้ธูปเทียน หลังจากที่ครูหมอเข้าทรงแล้วจะต้องขึ้นไปสำรวจเครื่องบวงสรวงบูชาเหล่านี้ (เครื่องบวงสรวงจะวางไว้บนศาลาเล็กๆ บนโรงโนราทางทิศตะวันออก ซึ่งต้องทำเป็นบันไดทอดเอาไว้ทางซ้ายมือของศาลาเพื่อให้ครูหมอที่เข้าทรงปีนขึ้นมาสำรวจเครื่องบวงสรวงบูชาได้สะดวก ส่วนทางขวามือของศาลาจะมี “เทริด” “หน้าพราน” และ “เครื่องแต่งตัวโนรา” ซึ่งถือเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์โดยแขวนไว้เพื่อเป็นเครื่องบูชา)

๒.๒ วันแรกของพิธีกรรม (พิธีการของการลงโรง ครูโนราจะต้องเข้าประจำโรงในวันพุธตอนเย็น ซึ่งตามปกติจะสิ้นสุดรายการในวันศุกร์ตอนบ่ายหรือตอนเย็น หากวันศุกร์ตรงกับวันพระก็ไม่สามารถทำพิธีได้ ต้องหยุดและเลื่อนไปทำพิธีส่งครูหมออันเป็นขั้นตอนของการลาโรงในวันเสาร์ซึ่งถือเป็นวันเสร็จพิธีแทน) ในวันแรกของพิธีกรรมนี้จะมีการแสดงโนราให้คนดูเหมือนกับการแสดงในโอกาสธรรมดาที่เป็นการละเล่นหรือมหรสพทั่วๆ ไป การแสดงเริ่มตั้งแต่ตอนพลบค่ำจนถึงดึกถึงจะเลิก วันรุ่งขึ้นซึ่งเป็นวันพฤหัสบดีจะเป็นวันเริ่มพิธีลงครู โดยวันนี้จะมีการรำไหว้ครูตลอดครึ่งวันตอนช่วงเช้า (เรียกการรำไหว้ครูนี้ว่า “แต่งพอก” ในการรำแก้บนจะขาดขั้นตอนนี้ไปไม่ได้ เพราะหากไม่ได้มีการแต่งพอก การแก้บนนั้นก็จะไม่สำเร็จ โอกาสที่จะกลับมาเจ็บป่วยอีกมีความเป็นไปได้สูง ที่สำคัญโนราที่มีสิทธิ์ในการรำลงครูต้องเป็น “โนราใหญ่” (มโนห์ราที่ผ่านการปวารณาเป็นโนราโดยสมบูรณ์แล้ว โดยผ่านการบวชโนราแล้ว คือ มีการผูกข้อมือ ผูกผ้าและครอบเทริด) เท่านั้น)

๒.๓ หลังจากรำแต่งพอกเสร็จ ต่อจากนั้นก็เริ่มพิธีเชิญครูหมอโนราเข้าทรงโดยโนราใหญ่จะรำโดยใช้ “ท่ารำเพลงครู ๑๒ ท่า” ประกอบการ “เล่นบท ๑๒” (บท ๑๒ นี้ ถือเป็นเพลงครู ผู้เล่นบทนี้จะหยิบยกเอานิยาย ๑๒ เรื่องมาเล่น ทำบทเพลงทับ เพลงโทน อย่างละเรื่องๆสั้นๆ เพื่อเป็นการสักการะครู หากไม่มีการเล่นบท ๑๒ ในขั้นตอนนี้ถือว่าพิธีไม่สมบูรณ์ การแก้บนหรือการแก้เหฺมฺรยซึ่งเป็นพันธะสัญญาจะไม่เป็นผล อาการเจ็บป่วยจะไม่หายขาด) หลังจากนั้นโนราใหญ่จะขับร้องบทเชื้อครูหมอโนรามาเข้าทรง (โดยปกติมีคนทรงประจำอยู่แล้ว แต่หากคนทรงตายไปก่อนจะต้องเลือกคนทรงใหม่ทดแทน) ลูกหลานที่เป็นเชื้อสายของครูหมอจะต้องมานั่งพร้อมหน้ากันเพื่อรอรับครูหมอซึ่งเป็นบรรพบุรุษของตน เมื่อโนราใหญ่ขับร้องบทเชื้อครูหมอ ดนตรีจะทำเพลงเชิดประกอบ ถึงตอนนี้ร่างกายคนทรงจะสั่นแสดงว่าครูหมอเริ่มมาเข้าทรงแล้ว เรียกขั้นตอนนี้ว่า “จับลง”

๒.๔ หลังจากมีการเชื้อแล้ว ครูหมอจะเริ่มมาเข้าทรง โดยเริ่มจากครูหมอที่เป็นบรรพบุรุษร่วมของทุกตระกูล ซึ่งมโนห์ราผู้เป็นผู้เชื้อจะรู้ดีว่ามีใครบ้าง อาทิ ตาหมอเทพ ตาหมอเฒ่า ตาเทพสิงขร ฯลฯ จากนั้นก็จะเชิญครูหมอที่ผู้ป่วยเคารพบูชามาทรง ซึ่งการเชื้อนี้ต้องเชื้อมาเข้าทรงทีละองค์ องค์เดิมต้อง “บัด” (สลัด) หรืออกจากร่างทรงเสียก่อน ถึงจะเชิญครูหมอองค์ต่อไปได้ ครูหมอแต่ละองค์เมื่อจับลงหรือเข้าทรงแล้วก็จะขึ้นศาลที่ได้จัดเตรียมเอาไว้เพื่อตรวจดูเครื่องสักการะบูชา แล้วกลับลงมานั่งเสวยหรือกินเทียน ๓ ครั้ง อาจกินหมากหรือสูบบุหรี่ร่วมด้วย ต่อจากนั้นก็มีการพูดคุยซักถามลูกหลานถึงเรื่องทั่วๆ ไป ครูหมอบางองค์อาจไม่ขึ้นไปบนศาลแต่จะขอเครื่องทรงมาสวมและมีการร่ายรำตามแบบโนราโบราณให้ลูกหลานหรือผู้ที่อยู่ร่วมในพิธีกรรมดู

๒.๕ ขั้นตอนสุดท้ายของพิธีกรรมรำโนราแก้บนคือ ขั้นตอนในวันสุดท้ายของพิธีลงครู โดยพิธีเริ่มจากการเชื้อครูหมอทุกองค์มาลงอีกครั้งในคนทรงคนเดิม มีการซักถามลูกหลานทั้งปัญหาทั่วๆ ไปและปัญหาการเจ็บป่วย มีการนัดแนะพิธีที่จะมีในครั้งต่อไปและตกลงต่อรองระหว่างกันว่าครูหมอต้องการอะไร ให้ลูกหลานทำอย่างไรบ้าง จากนั้นจะมีการสรงน้ำครูหมอร่วมกัน ระหว่างที่ครูหมอเปลี่ยนเครื่องแต่งตัว ลูกหลานที่บนบานอะไรไว้ก็เตรียมแก้บน โดยสำรับต่างๆ ที่ใช้สำหรับการแก้บนต้องจัดเตรียมไว้ให้เรียบร้อย เพื่อที่ครูหมอจะได้เสวยหลังจากที่แต่งตัวเสร็จแล้ว ต่อจากนั้นจะเป็นการรำโนราแก้บนตามที่ได้ทำพันธะสัญญากันไว้ ซึ่งขั้นตอนนี้โนราใหญ่จะต้องมีการ “รำคล้องหงส์”และ “รำแทงเข้” (แทงจระเข้) ด้วย จึงจะถือว่า “เหฺมฺรยขาด” หรือเป็นการหมดพันธะสัญญาต่อกัน หลังจากนั้นลูกหลานจะเข้าไปหมอบกราบครูหมอเพื่อขอศีลขอพรโดยทั่วกันการรักษาเยียวยาก็ถือว่าเสร็จสิ้นอย่างแท้จริง หลังจากหมดกิจธุระหรือเรื่องราวระหว่างกันแล้ว โนราจะตีเครื่องดนตรีเป็นเพลงเชิดอีกครั้งเพื่อส่งครูหมอกลับ ครูหมอก็ออกจากร่างทรง เป็นอันเสร็จพิธีกรรมทั้งหมด